Peter Ustinov is bekend van zijn sublieme vertolking vankeizer Nero in de film ‘Quo vadis’ uit 1951 waarvoor hij een Oscar nominatie in de wacht sleepte. Zijn vertolkingen in ‘Spartacus’ (1961) en ‘Topkapi’ (1964) leverden hem dan wél het goudkleurige beeldje voor de beste bijrol op. Hij is ook bekend om zijn Hercule Poirot, de Belgische detective die hij neerzette in de verfilmingen van Agatha Christie’s ‘Murder on the Orient Express’(1974) en ‘Death on the Nile’ (1978).

Wie of wat zou deze in Zwitserland wonende geadelde Brit nu aan Heule, een deelgemeente van Kortrijk, linken?

Voor een antwoord hierop moeten we zowaar 85 jaar in de geschiedenis terugkeren.

Sedert het voorjaar 1917 en tot de zomer 1918, gebruikten de Duitsers op Heule - Watermolen een vliegveld dat gelegen was ten zuiden van de Heulebeek tot de Bozestraat.

Abteilung (A) 250. De A in deze benaming staat voor ‘Artillerie’. Hun taak was dus, van Armentieres tot het noorden van Ieper, vanuit de lucht de eigen batterijen helpen bij het richten en inschieten op vijandelijke stellingen, verkennings- en bombardementsvluchten en het van op lage hoogte bestoken van infanterie. Hun vliegtuigen waren dubbeldekkers van het type Deutsche Flugzeug Werke (DFW) C V en Luft Verkehrs Gesellschaft (LVG) C V en later in de oorlog de Junkers J-I.

Terwijl de gewone soldaat bij burgers werd ingekwartierd, namen piloten en officieren van de Fliegertruppe hun intrek in het Heulse kasteel (oud gemeentehuis) dat prompt tot ‘Kasino’ werd omgedoopt. Twee van die officieren waren de broers Peter en Jona von Ustinov, beiden ‘Beobachter’ (waarnemer) met de rang van luitenant.

De familie Ustinow was van Russische origine, tijdens de jaren 1860 door de Tsaar uitgewezen en neergestreken in het koninkrijk Württemberg waar het de naam veranderde in von Ustinov.

Bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog namen beide broers dienst in een Grenadier Regiment. Hun bevelhebber van toen was de latere Wehrmacht-generaal Speidel, nog veel later generaal bij NATO.

In 1916 muteerden Peter en Jona naar de Fliegertruppe en werden waarnemer, waarna ze bij FA (A) 250 belandden en in april 1917 mét die eenheid op de ‘Watermolen’.

Beiden waren joviale kerels en heel erg geliefd in de afdeling. Jona (°2-7-1892) was een goed muzikant en speelde regelmatig aan de piano in het Kasino. Zijn repertoire bestond hoofdzakelijk uit de ‘hitparade’ liedjes van het moment, die hij zong met de geïmiteerde stem van de artiest. Dit gebeurde gewoonlijk na het nuttigen van voldoende wijn en cognac nodig tot het creëren van de juiste stemming.

Dat Heulse Stoten niets nieuws onder de zon zijn bewijst de volgende ‘stoot’, verteld door Jona von Ustinov.

“We hadden die avond iets gevierd, een verjaardag of iemand was gedecoreerd – dat herinner ik mij niet meer zo precies – we waren in ieder geval goed boven ons theewater! In de hovingen van het Kasino stonden levensgrote beelden van nimfen en godinnen. Een jonge luitenant was stomdronken in slaap gevallen in een van de zetels, terwijl de anderen dansten en luidkeels zongen. Iemand bracht het idee aan de luitenant een loer te draaien. Terwijl de ene groep een Venusbeeld ging ‘kapen’ in de tuin, werd de slapende officier volledig uitgekleed. De stenen naakte vrouw kreeg hij in de armen gelegd, dit alles zonder wakker te worden. Het tafereel werd enige tijd bewonderd, maar dan liet men de stakkerd alleen, met zijn kille partner, zijn roes uitslapen.

’s Morgens schrok de man zich te pletter toen hij bij het ontwaken dacht dat de vrouw met wie hij had geslapen in zijn armen was overleden. Hij duwde ze van zich af, ze viel en de plaasteren Venus brak in verschillende stukken. ”

Deze lichtzinnigheid van het bestaan werd voor Jona tragisch doorbroken in juli 1917.

Ironisch genoeg was dat op vrijdag 13de. Het gebruik bestond dat beide zijden mekaar op de hoogte brachten van het lot van boven vijandelijk gebied verloren piloten. Een vliegtuig met aan zijn vleugels witte linten, wierp dan berichten en/of postzakken af boven een vliegveld van de tegenstrever.

Ook boven Heule kwam af en toe een Britse vlieger dergelijke boodschappen of soms ook een bloemenkrans voor de begrafenis van een kameraad ‘afgeven’.

De boodschapper werd dan bij de terugvlucht geëscorteerd tot boven zijn eigen linies.

Die vrijdag 13 juli werd Jona vroeg in de morgen gewekt door broer Peter. “Wat doe jij hier zo vroeg?” Peter antwoordde: “Gewoon goeie morgen wensen, ik moet vandaag de post overvliegen.” Dan herinnerde Jona zich dat het Peters beurt was om de zak met post van de krijgsgevangenen te droppen boven een Brits vliegveld. Zijn piloot voor deze vlucht was Vizefeldwebel Georg Fick en die had zijn toestel voorzien van lange witte linten aan de uiteinden van beide vleugels.

Jona wenste zijn broer succes toe en maande hem aan het zo kort mogelijk te houden.

Peter verzekerde hem zijn raad te volgen, aangezien hij zich nogal vermoeid voelde en bij zijn terugkeer onmiddellijk weer onder de wol zou kruipen.

Von Ustinov zag zijn broer nooit meer levend terug. Ten oosten van Ieper werd het vliegtuig van Fick en Peter neergehaald door luchtafweergeschut en stortte neer bij Hollebeke, aan de Duitse zijde van het niemandsland. Ofwel kenden de kanonniers van die Britse batterij de betekenis van de witte linten niet, ofwel stoorden ze zich niet aan gemaakte afspraken!

Kort nadat het nieuws de Heulse basis had bereikt, vertrok Jona met enkele vrijwilligers op zoek naar zijn gevallen broer. Peter werd gevonden op zijn rug liggend op een vleugel van zijn machine. Was het niet van het geronnen streepje bloed onder zijn neus, het leek alsof hij lag te slapen onder de julizon. Later dropten de Britten de verontschuldigingen van de betrokkene artillerie-eenheid.

In 1920 emigreerde Jona von Ustinov naar Engeland, werd fervent anglofiel en liet officieel de ‘von’ uit zijn naam verdwijnen.

Het gezin werd op 16 april 1921 verrijkt met een zoon die ze Peter noemden, naar Jona’s boven Vlaanderen gesneuvelde  broer.

Die zoon werd later de beroemde acteur Sir Peter Ustinov en zo zijn we terug bij het begin van dit stukje.